Wat hebben we daarvoor gedaan?

Duurzaam en ruimtelijk passende elektriciteitsvoorziening (beleidsprestatie 3-1-1) hangt sterk samen met
Samenwerken en bevorderen draagvlak in de energietransitie (beleidsprestatie 3-1-2). In onderstaande toelichting zijn beide beleidsprestaties samengevoegd.

• Provinciale inbreng in de zeven Regionale Energiestrategieën (RES) is geleverd op zowel de inhoud als het proces van de betreffende RES.
• Kaders van het provinciale beleid is vastgelegd in de herziening van de module Energie van het provinciale Omgevingsbeleid. In dit proces zijn onze partners betrokken geweest en is door hen inbreng geleverd. Zo geeft de Nota van Beantwoording weer welke inbreng is geleverd en op welke wijze dit is verwerkt.
• Op verschillende manieren zijn gemeenten ondersteund bij het aanjagen van zonnedakprojecten.
• Tijdens meerdere bijeenkomsten en communicatiemomenten, zijn groot-dakbezitters geïnspireerd om zelf ook een zonnedak te realiseren.
• Voor het in stand houden en bevorderen van de biodiversiteit bij zonneparken is een praktische handreiking opgesteld deze wordt verwerkt in de handreiking ‘ruimtelijke kwaliteit zonne-energie Zuid-Holland’.  
• Samen met de provincie Noord-Holland hebben we in beeld gebracht welke de fysieke ruimte nodig is voor de keten om windturbines op circulaire wijze te bouwen, te onderhouden, en te verwerken voor nieuwe toepassingen. De resultaten van dit onderzoek zijn gedeeld met een breed netwerk van overheden en bedrijven.
• We hebben bereikt dat het landelijk onderzoeksprogramma Energiearmoede van start is gegaan in samenwerking met de ministeries van EZK, BZK en SZW, de provincie Noord-Holland en TNO;
• Daarmee hebben we ook bijgedragen aan een nauwere samenwerking tussen drie betrokken ministeries, VNG en provincies op de inclusieve energietransitie;
• We hebben bereikt dat gemeenten elkaar beter kunnen vinden voor het uitwisselen van goede voorbeelden, onder meer door het organiseren van een congres hierover;
• We hebben bereikt dat ook voor mensen met een beperkte zelfredzaamheid informatie over energietransitie en energiebesparing toegankelijker is via Steffie.nl ;
• We hebben kennis en ervaring bevorderd bij energiecoöperaties, onder andere via het helpen opzetten van het regionaal projectbureau Energie Samen Zuid-Holland.

Zie voor toelichting Beleidsprestatie 3-1-1.

• De provincie heeft zich aangesloten bij meerdere werkgroepen energiebesparing die in de RES-regio’s zijn opgericht. We hebben meegedacht bij besparingsprogramma’s en de verbinding met beleid en regelgeving van het Rijk, bijvoorbeeld bij de vormgeving van het Nationaal Isolatie Programma en de aanpak van energiearmoede.
• Om energiebesparing te bevorderen zijn extra functionaliteiten toegevoegd aan het provinciale warmteprofielen dashboard op de website. Deze online tool geeft voor de hele provincie tot op gebouwniveau inzicht in de vraag naar en temperatuur van warmte. Dit is zowel te analyseren in de huidige situatie én nadat de gebouwen geïsoleerd zijn tot het niveau Nationale Standaard 2050 voor woningisolatie. Het dashboard maakt inzichtelijk hoeveel isoleren oplevert.
• Met gemeente Delft en woningcorporatie Woonbron hebben we een monitoring- en leersysteem rond energiebesparing en verduurzaming in de Mozartflat ondersteund met kennis en financiële middelen.
• We hebben gewerkt aan een oplossing voor de gevolgen van een grootschalige energiebesparingsaanpak voor de bescherming van dieren conform de Natuurbeschermingswet. Hiertoe werken we  in samenspraak met Omgevingsdienst Haaglanden en het ministerie van BZK mogelijkheden uit om Soorten Management Plannen versneld uit te voeren.
• De gemeenten Gorinchem en Katwijk hebben we via het Elenaprogramma Duurzame Wijkwarmte Zuid-Holland financieel ondersteund voor inzet van specifieke expertise en kennis voor hun aquathermieprojecten.
• De provincie heeft de gemeenten ondersteund bij de ontwikkelfase van warmtenetprojecten met een gestructureerde aanpak en specifieke kennis en expertise. Onder meer door financieringsmogelijkheden door Europa (zoals via het Elenaprogramma als Kansen voor West) en het Rijk (bv het Nationaal Groeifonds) mogelijk te maken en te begeleiden. In opdracht van de provincie hebben twee bureaus gezorgd voor versnelde voortgang van de projectaanpak van de warmtetransitie in 12 gemeenten. Daarbij wordt de opgedane kennis en ervaring verwerkt in meerdere blauwdrukken die ingezet worden bij de aanpak en communicatie voor andere gemeenten en wijken in onze provincie.
• Er is een projectenpijplijn voor warmteprojecten opgezet waarmee een overzicht wordt bijgehouden van de voortgang van geplande en lopende warmteprojecten in de provincie Zuid-Holland. Hiermee hebben we als provincie inzicht in welke fase warmteprojecten zich bevinden en zetten we in op ondersteuning voor warmteprojecten wanneer nieuwe financieringsmogelijkheden beschikbaar komen.
• In de samenwerking binnen de RES Drechtsteden hebben we de ontwikkeling van 3 tools ondersteund. Een communicatietool om de gemeentelijke Transitie Visies Warmte (TVW) te delen, de koppeling van de huisscan met deze TVW-tool en werkpakketten voor besparing en verduurzaming. De inzet van de provincie is om deze tools en aanpakken breder te verspreiden zodat alle RES’en en gemeenten hiervan gebruik kunnen maken.
• Het rapport ‘Schouders onder gemeentelijk vastgoed’ is in april opgeleverd aan de provincie. Naar aanleiding van dit rapport is het kennis en leerprogramma verduurzaming gemeentelijk vastgoed opgezet. De startbijeenkomst vond plaats op 28 november 2022.
• We hebben met succes een nieuwe specifieke uitkering voor een opvolgend ontzorgingsprogramma Maatschappelijk Vastgoed aangevraagd die in november 2022 werd gehonoreerd. Hiermee kan het ontzorgingsprogramma voor een looptijd van 2 jaar vervolgd worden, zodat grote aantallen vastgoedeigenaren verduurzamingsstappen kunnen gaan zetten.
• Er zijn projecten voor de verduurzaming van bedrijven op bedrijventerreinen gestart vanuit een samenwerking van de provincie met gemeenten. Hierbij worden verschillende methoden om bedrijven te enthousiasmeren uitgeprobeerd. Ook voor kantoor- en winkelgebieden zijn we projecten gestart in samenwerking met de gemeenten.
• De provincie en gemeente Rotterdam hebben opdracht gegeven voor de ontwikkeling van een routekaart voor verduurzaming van een kantorengebied.
• Vanuit het ontzorgingsprogramma klein maatschappelijk vastgoed is voor monumentale vastgoedeigenaren een groep adviseurs beschikbaar gemaakt die zijn gespecialiseerd in de verduurzaming van monumenten.
• Er zijn succesvolle leerkringbijeenkomsten en masterclasses georganiseerd voor gemeenteambtenaren over actuele onderwerpen zoals de gemeente brede aanpak, isolatie en besparing, verduurzaming van VvE’s en de klantreis gericht op ontzorging en realisatie.
• Als afsluiting van het provinciale leer- en ontwikkeltraject Transform is een symposium georganiseerd met als thema ‘samen werken aan integrale wijkontwikkeling’. Er zijn verschillende instrumenten opgeleverd om gemeenten te ondersteunen die willen werken aan een integrale wijkaanpak waar de energietransitie onderdeel van uitmaakt.

• Het afgelopen jaar stond de ontwikkeling van het regionale warmtetransportnet in het teken van afspraken maken met betrokken partijen, het ministerie van EZK en Gasunie en voorbereiding van de besluitvorming over de investeringssubsidie aan Gasunie voor de aanleg van het tracé Rijswijk-Leiden van WarmtelinQ.
• Vanuit de warmte-werkgroep van de RES Rotterdam Den Haag is overleg gevoerd met het ministerie van EZK om de milieuwet- en regelgeving te benutten om restwarmtegegevens en uitkoppeling van restwarmte beschikbaar te krijgen. Ook is ingezet op uitvoering van afspraken tussen de RES en CES (Cluster Energie Strategie Rotterdam) gericht op een zogenoemd data safehouse voor data over restwarmte en controleerbaarheid van restwarmtegegevens door het bevoegd gezag (provincie of gemeente).
• De energietransitie in de glastuinbouw is financieel ondersteund, gericht op de ontwikkeling van warmtecoöperaties. Daarmee zijn collectieven en samenwerkingsverbanden van glastuinbouwclusters voor verduurzaming van warmte, elektriciteitsvraag, CO ₂ -voorziening en besparing bevorderd.
• Bij de uitwerking van de nieuwe Wet collectieve warmte (Wcw) heeft de provincie in IPO-verband en naar het ministerie van EZK ingezet op een verbeterde positie van publieke partijen bij versnelling van de warmtetransitie. Dit heeft geleid tot het kabinetsstandpunt dat publieke borging van warmtenetten uitgangspunt wordt voor de Wcw. De provincie leverde en levert een actieve bijdrage aan de verdere uitwerking.
• In samenspraak met het externe netwerk is een verkenning uitgevoerd naar de provinciale rol bij de doorontwikkeling van bovenlokale warmtesystemen.
• Als onderdeel van de herziening van  energie in de provinciale omgevingsvisie is de visie op de warmtetransitie uitgewerkt en geactualiseerd. Kernpunten zijn de inzet op het provinciale Afwegingskader Warmtekeuze (bronnenstrategie) en doorontwikkeling van bovenlokale warmtesystemen.
• In opdracht van de provincie is een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheden voor koeling en voorkoming van hittestress door effectieve inzet van het energiesysteem in samenhang met mogelijkheden voor passieve gebouwkoeling en klimaatadaptatie. De verkenning geeft handvatten om de toekomstige ontwikkeling van warmte- en energiesystemen effectief te verbinden met  koeling.
• De provincie heeft samen met de gemeente Rijswijk, TNO en EBN het fieldlab RCSG en de EnergyCave ondersteund met kennis en financiële middelen. Ook heeft de provincie in 2022 financieel bijgedragen aan de leerstoel Geothermie aan de TUDelft.
• De provincie heeft financieel bijgedragen aan de interpretatie van SCAN-data in de regio Holland-Rijnland waarmee relevante kennis beschikbaar komt over de kansen voor geothermie in het gebied.
• Door een financiële bijdrage aan de Delta Tech Challenge van hogescholen zijn studenten meer bekend geraakt met aquathermie.

• De provincie is bevoegd gezag voor circa 350 industriële bedrijven op grond van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Op grond hiervan hebben de omgevingsdiensten sinds 2015 het toezicht op energiebesparing bij de bedrijven geïntensiveerd. In 2022 zijn vergunningen geactualiseerd voor energie en is de intensivering van het energietoezicht voortgezet. 
• De omgevingsdiensten informeren bedrijven proactief over energiebesparingsmogelijkheden. In 2022 zijn ruim 19 bedrijven onderzocht en geadviseerd. 
• Samen met ondernemersvereniging Deltalinqs heeft de provincie weer het Deltalinqs Climate Programme opgesteld waarin gezamenlijk wordt gewerkt aan energiebesparing, opbouwen van circulaire industrie en industriële elektrificatie.  
• De provincie heeft (via Deltalinqs) bijgedragen aan de zogeheten energie-innovatiestudies (EIS). Hierbij wordt op ‘no cure, no pay’ basis energiebesparingsmogelijkheden onderzocht bij bedrijven. Hiertoe zijn er tot en met 2022 acht studies (waarvan vier in 2022) uitgevoerd bij energie-intensieve industriële bedrijven. Alle studies laten een besparingspotentieel tussen 25 en 40% zien. De betreffende bedrijven werken aan vervolgstudies voor uitvoering.   
• De provincie ondersteunt via de regeling energie-infrastructuur op industrieterreinen bedrijven die de overgang maken naar duurzame energie (zoals restwarmte en waterstof) en hierbij te maken hebben met lokale energie-infrastructuur die hier nog niet op berekend is. In 2022 is één beschikking afgegeven. 
• In 2022 is een subsidie toegekend aan voor het Botlekstoomnetwerk naar Cluster Zuid. Dit netwerk wordt in 2023 aangelegd en zorgt voor een extra CO ₂ -emissiereductie van 96.000 ton  en 58.000 kg NOx per jaar. Als de volledige plannen voor het Botlekstoomnetwerk worden uitgevoerd zal de reductie 209.000 ton CO ₂ en 126.000 kg NOx per jaar kunnen worden (vergelijkbaar met 140.000 woningen). 
• Tot slot is er 2022 een incidentele subsidie verstrekt voor de aanleg van een walstroomfaciliteit bij DFDS in de gemeente Vlaardingen.  

Programmatische aanpak energie infrastructuur 

• In 2022 is de inrichting van het proces voor het provinciaal Meerjaren Programma Energie en Klimaat gestart (pMIEK).   
• Het project Gridmaster voor de ontwikkeling van een ‘multi scenario model’ voor toekomstige energie-infrastructuur is opgeleverd. Hiermee kan de meest efficiënte infrastructuur worden berekend via diverse maatregelscenario’s.  
• De provincie heeft voor de Cluster Energie Strategie (CES) 2.0 voor het industriële cluster Rotterdam Moerdijk een bijdrage geleverd door een infrastructuurmodel te laten maken, de zogenaamde TAECOS.   
• Verder is de provincie als directe stakeholder betrokken bij de buisleidingenbundel Deltacorridor.  
• Ook is de provincie actief betrokken bij de verkenning aanlanding wind en waterstof op zee 2030-2040, die het ministerie van EZK in 2022 is gestart. 

Waterstof 

• De provincie was samen met EBZ-partners sponsor van de World Hydrogen Summit in Rotterdam in mei 2022. Samen met regionale partners wordt het HIC Rotterdam door de provincie gepositioneerd als ‘Europe’s Hydrogen Hub’. In dit kader is een gezamenlijke (met het Havenbedrijf en de gemeente Rotterdam) regionale waterstofpropositie opgesteld, die zich richt op thema’s als lokale productie, import en energie-infrastructuur voor waterstof.  
• Zuid-Holland heeft het Europese predicaat ‘European Hydrogen Valley’ bemachtigd. Tijdens de World Hydrogen Summit in maart 2022 is Zuid-Holland als waterstofregio gepresenteerd. In dit dossier wordt intensief (internationale) samenwerking gezocht met bijvoorbeeld Nordrein-Westfalen, Vlaanderen en Limburg (Chemelot).  
• In 2022 zijn we lid geworden van de Regionale pillar van Hydrogen Europe.  
• Via het IPO heeft de provincie een bijdrage geleverd voor het nationale waterstofprogramma.  
• Er is bijgedragen aan de Hychain4 studie. Deze studie is erop gericht besluitvorming voor de inzet van waterstof  te versnellen in Nederland en Europa.  
• De provincie heeft een bijdrage geleverd aan HyXchange, een simulatiemodel voor de waterstofmarkt en het onderzoek naar de impact van sociale en geopolitieke aspecten rond de waterstofeconomie. Resultaten van beide studies worden in 2023 verwacht. 
• De provincie heeft de zoektocht naar kansen voor waterstof in het Groene Hart en Drechtsteden ondersteund en bijgedragen aan het H2GO programma op Goeree-Overflakkee.  
• Samen met de gemeente Rotterdam en Innovation Quarter heeft de provincie een studie uitgevoerd naar de kansen voor de maakindustrie rond waterstof. Dit wordt inmiddels verder verkend. 

Energie-innovatie 
De provinciale inzet voor innovatie voor de energietransitie is niet alleen gericht op industrie, maar ook op andere sectoren, zoals de bouw, en vaak ook verbonden met andere opgaven, zoals circulariteit of biodiversiteit.

• Het Field Lab voor industriële elektrificatie (FLIE) is een publiek-privaat initiatief waar de industrie kennis kan opdoen over de potentie van elektrificatie, nieuwe innovatieve technologie kan testen en deze gereed kan maken voor implementatie. In 2022 heeft de provincie het FLIE ondersteund, met provinciale subsidie uit het Kansen voor West programma. 
• De provincie neemt samen met andere overheden en bedrijven en kennisinstellingen deel aan de taskforce Energie van de Economic Board Zuid-Holland (EBZ). In 2022 heeft de taskforce gewerkt aan bevorderen van groene brandstoffen, ecosysteemontwikkeling en bijgedragen aan het thema energieopslag. 
• Via het Kansen voor West-programma is bijgedragen aan de verdere ontwikkeling van het field lab op het gebied van innovatie van energie op zee, Campus@Sea (niet specifiek industrie- gerelateerd).  
• Er is onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van energie-innovatie-ecosystemen (op het gebied van onder andere solar, off shore wind en batterijen)  Verder hebben we een herhaalbare methodiek om de koolstof-uitstoot van de provinciale organisatie te meten. Tot slot is bijgedragen aan diverse human capital projecten (ook niet industrie-gerelateerd). 
• De provincie ondersteunt via Innovation Quarter het regionale innovatieprogramma energie en klimaat (E&K). Het programma focust op vier thema’s: verduurzaming van de gebouwde omgeving, grootschalige opwekking en opslag van energie, industriële elektrificatie en circulaire grondstoffen in de industrie. In 2022 zijn elf projecten verder gebracht, onder andere om nieuwe technologieën te testen en te demonstreren en innovaties marktrijp te maken via 6 verschillende regionale fieldlabs.  
• De provincie heeft de cross-over tussen energietransitie en digitalisering nader verkend. 
• Voor doorontwikkeling van scale-ups zijn financiële instrumenten ingezet, zoals het energie-innovatiefonds van de provincie EnergiIQ. In 2022 is er aan twee ondernemingen kapitaal verstrekt naast vervolginvesteringen in de bestaande portefeuille.   

Grondstoffenvernieuwing  

• De provincie neemt samen met andere overheden en bedrijven en kennisinstellingen deel aan de taskforce circulair van de Economic Board Zuid-Holland (EBZ). In 2022 heeft de taskforce de Circulaire Actieagenda Zuid-Holland ‘Hernieuwbare en recyclebare grondstoffen voor dé duurzame chemie hub van Noordwest-Europa’ opgeleverd, met de focus op stimulering van de grond- en brandstoffentransitie op industriële schaal. 
• De circulaire transitie van de industrie vraagt om ruimte. Samen met Gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam is een driedelig onderzoek uitgezet om de ruimtebehoefte van de duurzame industriële ecosystemen van de toekomst in kaart te brengen. Het eerste deel is afgerond in 2022 en gefinancierd door Gemeente Rotterdam, het tweede deel volgt in 2023. Ook is er onderzoek uitgevoerd naar geavanceerde sortering van textielafval in de regio. 

Programmatische aanpak  

• Samen met regionale partners (zoals de gemeente Rotterdam en Innovation Quarter) is een aanpak ontwikkeld om Europese fondsen te benutten voor vaak innovatieve verduurzamingsprojecten in de industrie. Medio 2022 heeft dit geleid tot een succesvolle openstelling (samen met de gemeente Rotterdam) van € 6 mln vanuit Kansen voor West, gericht op het thema circulaire chemie in en rondom het HIC. Ook zijn in 2022 verdere voorbereidingen getroffen voor een nieuwe openstelling vanuit het Just Transition Fund (JTF) begin 2023. Voor de regio Rijnmond is er voor de periode 2022-2029 een bedrag beschikbaar van circa € 60 mln voor projecten die bijdragen aan  nieuwe, duurzame waardeketens, de-carbonisatie van bestaande industriële ketens en oplossing van (aanverwante) knelpunten in de arbeidsmarkt. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om projecten op het gebied van elektrificatie, grond- en brandstoffentransitie, verduurzaming van het vervoer over water en bij- en omscholing van werknemers.  
• De energie- en grondstoffentransitie betreft een complex ruimtevraagstuk, met name in het HIC. Zowel qua fysieke ruimte als milieuruimte. Hier ligt een sterke relatie met de ruimtelijke puzzel en de NOVEX aanpak. De Rotterdamse haven is een van de NOVEX-gebieden, zoals opgenomen in het Startpakket voor de ruimtelijke puzzel, dat het Rijk in december 2022 heeft aangeboden aan de provincies. De hoofdvraag bij het NOVEX-gebied Rotterdamse Haven is hoe we de transitie van het Rotterdamse haven- en industrieel complex kunnen realiseren in goede balans met de maatschappelijke opgaven in de omgeving van de haven (met name bij leefomgeving en woningbouw). In 2022 hebben we met onze partners bij Rijk en regio voorbereidingen getroffen die in 2023  worden voortgezet. In het  najaar van 2023 moet er dan een ontwikkelperspectief liggen voor de Rotterdamse Haven, in samenhang met de ruimtelijke puzzel en de andere aangewezen NOVEX-gebieden.
• Voor de ontwikkeling van het Haven Industrieel Complex (HIC) in Rotterdam is een belangrijke randvoorwaarde vergunningverlening vanuit de Natuurbeschermingswet. Dit geldt ook voor de verduurzamingsopgave voor dit gebied. In 2022 zijn de eerste besluiten genomen om stikstofruimte beschikbaar te maken voor de depositiebank. Zo is het mogelijk om met in de bank opgenomen depositieruimte een natuurvergunning te verlenen voor nieuwe activiteiten in het gebied.