Paragraaf Grondbeleid

Uitvoering van het grondbeleid in 2022

Algemeen
In 2022 zijn 117 grondtransacties (exclusief uitvoeringsovereenkomsten zelfrealisatie natuur) en 164 nieuwe beheerovereenkomsten (pacht, huur en bruikleen) afgesloten.

Het betreft de volgende aan- en verkoop/zakelijk recht transacties:

Onderhanden en nieuwe beheerovereenkomsten:

In het kader van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) opgave zijn er 24 zelfrealisatieovereenkomsten onderhanden waarbij in 13 overeenkomsten ook afspraken over pacht, koop of ruil van provinciale grond worden gemaakt. Dit speelt in de Krimpenerwaard. In 2022 zijn 10 uitvoeringsovereenkomsten ondertekend waarbij vervolgens de kwalitatieve verplichting bij het Kadaster wordt ingeschreven. In 2022 is met zes zelfrealisatoren een pachtovereenkomst gesloten. De overige gronden in de Krimpenerwaard binnen de NNN zijn uitgegeven aan het Natuur Beheer Collectief Krimpenerwaard.

De provincie heeft in 2022 voor circa € 24 mln aan gronden aangekocht (inclusief opbrengsten opstalrechten e.d.) en voor circa € 16 mln verkocht voor verschillende programma’s en projecten. De opbrengsten uit erfpacht, pacht en huur bedroegen circa € 1,4 mln.
In de paragraaf grondbeleid wordt niet ingegaan op vastgoedkosten- en opbrengsten die verband houden met de huisvesting van de provinciale organisatie.

Programma's en projecten
Op bijgaande kaart staan de belangrijkste programma’s en projecten waaraan de provincie op gebied van grondzaken in 2022 een bijdrage heeft geleverd, verdeeld naar categorie. Omwille van de leesbaarheid zijn tal van kleinere projecten, zoals fietspaden of aanpassingen van rotondes, kruispunten, wegverbreding in het kader van groot onderhoud weggelaten.


Bron: Cartografie provincie Zuid-Holland.

Verkeer- en vervoerprojecten
De provinciale verwervingsportefeuille voor verkeer en vervoer heeft betrekking op de realisatie van aanleg, onderhoud en aanpassingen van provinciale infrastructuur (wegen, fietspaden en vaarwegen). De provincie heeft in 2022 ten behoeve hiervan gronden verworven en/of zijn zakelijke rechten overeengekomen. In sommige gevallen dient er meer grond verworven te worden dan strikt noodzakelijk is voor het beoogde werk. De reden hiervoor is dat het restant voor de eigenaar niet meer te exploiteren is en/of als door de aankoop van de extra gronden de totale verwerving wordt bespoedigd. Dit surplus aan gronden wordt zo spoedig mogelijk doorverkocht of geruild en ontvangen middelen vloeien terug naar het projectbudget. Ook worden er gronden geruild of overgedragen met mede-overheden (Rijk, gemeente en waterschappen) indien de beheer- en onderhoudsgrenzen hier aanleiding toe geven.
Voor de infrastructuur hebben er in 2022 25 aankoop- en 6 verkooptransacties plaatsgevonden: circa € 3,5 mln aan aankopen en circa € 1,2 mln aan verkopen. Deze aan- en verkopen zijn begroot en gerealiseerd binnen de diverse programma’s.

De grootste transacties in 2022 omvatten de volgende projecten: Rijnlandroute, N215 en de N211.

Het grootste infraproject is de Rijnlandroute. Dit project is op te delen in 3 deelprojecten. Voor het deelproject,  gelegen tussen de A4 en de A44 tot en met knooppunt Leiden West (hoofdcontract), zijn de verwervingen afgerond. Voor het deelproject Tjalmaweg moeten nog enkele perceelsgedeelten worden verworven voor een aanpassing van een hoofdwatergang en voor het deelproject Europalaan moet nog 1 perceel worden verworven voor een aanpassing van de plangrens. Inmiddels is er een start gemaakt met de verkoop van overhoeken en enkele gebouwen en met grondruilen met de diverse gemeenten. Door een aanpassing van het werk is op één locatie de plangrens aangepast waarbij grond van één particulier is betrokken. Na diverse gespreken bleek dat minnelijke verwerving niet mogelijk is en is de administratieve onteigeningsprocedure gestart. Op 29 oktober 2022 is het KB verkregen. Er wordt geprobeerd om tot een vergelijk te komen. Gelijktijdig worden de voorbereidingen getroffen om de juridische procedure op te starten.
Gebundeld aan de Tjalmaweg is het project HOV busbaan Leiden Katwijk ook hiervoor moeten van enkele eigenaren perceelsgedeelten worden verworven.

De infrastructuurprojecten  N207 verlengde Bentwoudlaan en Hazerswoude Dorp zijn in samenhang georganiseerd. Nu bekend is wat er precies nodig is voor de uitvoering van de werkzaamheden is er in 2022 gestart met de verwervingen en vinden thans onderhandelingen plaats over aankoop. Tevens wordt een Provinciaal Inpassingsplan (PIP) voorbereid wat, indien nodig, een onteigening mogelijk maakt. Er wordt onderhandeld op basis van een onteigeningsschadeloosstelling. Wat inmiddels ook duidelijk is, is dat er voor de uitvoering van dit plan stikstof gecompenseerd dient te worden voordat het PIP in procedure kan worden gebracht. Het verkrijgen van een NB vergunning (door stikstof) is gecompliceerd door de huidige stikstofproblematiek en onduidelijkheden die daarmee samen hangen.

De verwerving voor het project Wippolderlaan/N211 is in 2019 gestart met speciale aandacht voor de verzorgingsplaats en de daarbij te volgen procedure. Dit heeft tot overeenstemming voor drie aankopen in 2022 geleid. Ook voor de Wippolderlaan/N211 is een onteigeningsprocedure noodzakelijk en is op 18 maart 2022 een KB verkregen waarna met 10 dagvaardingen de juridische procedure is gestart. Met 1 dagvaarding m.b.t. de verzorgingsplaats, wordt thans nog gewacht totdat er duidelijkheid is over de status van een gebruiker waar nog een juridische procedure over wordt gevoerd.

Voor het tracé N215 Oude Tonge-Middelharnis is groot onderhoud gepland en zijn gesprekken over de aankoop van gronden opgestart en in de eerste zaken is tot overeenstemming gekomen. De verwachting is dat niet met iedereen minnelijk overeenstemming mogelijk is. Voor die gevallen wordt  een onteigening voorbereid en is op 23 augustus 2022 een KB verkregen. In een uiterste poging om alsnog minnelijk overeenstemming te behalen vindt er nog een laatste onderhandelingsronde plaats waarna de juridische procedure zal worden gestart.

De gesprekken voor het verwerven van de benodigde gronden voor Spoorwegcorridor Leiden-Utrecht, deelproject Burgemeester Smeetsweg Zoeterwoude zijn in 2022 gestart. De spoorwegovergang wordt ongelijkvloers en er komt een ongelijkvloerse aansluiting op de N11, waardoor het mogelijk wordt de treinen het traject 4x per uur te laten rijden. Naast de gronden die benodigd zijn voor de realisatie van de ongelijkvloerse kruising zijn er gronden nodig voor de compensatie van natuur en stikstof.

In 2016 is gestart met een planmatige uitvoering van de Wet Herverdeling Wegenbeheer (WHW). Dit betekent dat het eigendom van wegen, die reeds beheerd worden door gemeenten of waterschappen, ook daadwerkelijk worden overgedragen. Inmiddels heeft de provincie met vrijwel alle gemeenten en waterschappen overeenstemming bereikt over eigendomsoverdracht en is in 2022 het eigendom geregeld. Er resteren nog enkele percelen die in samenhang met de Rijnlandroute worden opgepakt voor de gemeente Leiden. De WHW  is daarmee vrijwel geheel afgerond.

Bij infrastructuurprojecten wordt (financiële) planning, voortgang en verantwoording gerapporteerd via het Programma Zuid-Hollandse Infrastructuur (PZI). De projecten maken onderdeel uit van de ambitie Bereikbaar Zuid-Holland.

Projecten Natuurnetwerk Nederland (NNN)
De Krimpenerwaard is met circa 2.250 ha één van de grootste natuur- en wateropgaven binnen de provincie. Stichting Het Zuid-Hollands Landschap (ZHL) heeft ca. 1.160 ha in eigendom, met ZHL wordt afgestemd over inrichting en beheer van de NNN. De planvorming en uitvoering vindt plaats onder verantwoordelijkheid van een stuurgroep uit het gebied (gemeente en waterschap). Het programmabureau voert regie op de uitvoering. Medewerkers van de provincie verzorgen de verwerving van gronden. De gronden komen op naam van de provincie. Naast verwerving worden ook afspraken gemaakt over beheer van natuur door boeren of particulieren (zogenaamde zelfrealisatoren). De verwerving van de gronden vindt plaats op onteigeningsbasis dus met volledige schadeloosstelling en is in 2022 grotendeels gerealiseerd. Er resteert nog een aantal zaken.

Met 3 partijen (25,7 ha) wordt gewerkt aan de afwikkeling van zelfrealisatie waarvan 1 partij (10,9 ha) van de 3 nog geen uitvoeringsovereenkomst heeft getekend. Deze partij is inmiddels gedagvaard voor onteigening. Naast zelfrealisatie is inmiddels de gerechtelijke onteigeningsprocedure gestart omdat overeenstemming nog niet formeel is vastgelegd in de openbare registers van het Kadaster. Partijen zijn gedagvaard voor onteigening per 23 februari 2023.

Naast bovengenoemde zelfrealisatoren lopen er nog onteigeningsprocedures tegen 6 eigenaren waar zelfrealisatie niet speelt. In 3 (73,8 ha) gevallen is de eigendom inmiddels via onteigening overgegaan naar de gemeente, die formeel de onteigeningsprocedure voert. In deze gevallen dient alleen de hoogte van de schadeloosstelling nog door de rechter te worden vastgesteld. In 2 gevallen (4,2 ha) is lopende de onteigeningsprocedure alsnog minnelijk overeenstemming bereikt. Met de laatste eigenaar (1,9 ha) is helaas geen overeenstemming bereikt. Onteigening is uitgesproken, de procedure wordt in 2023 vervolgd met de discussie over de hoogte van de schadeloosstelling.
In 2018 zijn gesprekken gestart met 73 eigenaren.

De gemeente is eigenaar geworden van de gronden die uiteindelijk zijn onteigend. Momenteel wordt ook gewerkt aan de overdracht van de gronden van de gemeente Krimpenerwaard aan de provincie Zuid-Holland. Ook zullen door onteigening vervallen zakelijke rechten opnieuw moeten worden gevestigd. De provinciale gronden worden via een 6 jarige pacht beheerd door het Natuurbeheer Collectief Krimpenerwaard. Het NBC geeft de gronden in onderpacht uit aan eigenaren/boeren uit het gebied.

Voor het NNN-project Gouwe Wiericke lopen in overleg met het programmabureau Veenweiden in deelprojecten verschillende activiteiten op het gebied van grondzaken. Deze variëren van advies over aan/verkoop, ruilingen, verwervingsgesprekken tot acties om gebiedspartijen in staat te stellen om verwervingen te realiseren. De volgende resultaten zijn geboekt:

• In het project in Reijgeborg 2 is ruilgrond aangekocht, en is duidelijk geworden welke gronden de provincie definitief niet kan verwerven voor natuur. Er moeten nog drie lopende transacties afgerond worden in 2023.
• In het project Meijegraslanden is een aankoop gedaan van 42 hectare waarvan 35 ha binnen de natura 2000 begrenzing is gelegen.
• In het project Westveen zijn belangrijke besluiten genomen, onder andere door GS en PS om volledige schadeloosstelling te mogen gaan betalen ter voorkoming van onteigening.
• In het project Abessinië is de laatste afrondingsaankoop van 4,5 ha gerealiseerd en er is een begin gemaakt met de sloopwerkzaamheden van de opstallen.
• Er wordt gewerkt aan meerdere grondruilingen.

Voor het gebied Leenheerenpolder heeft er in 2021 een openbare inschrijving plaatsgevonden voor verkoop van de nog in te richten gronden. Met Natuurmonumenten is gesproken over het afsluiten van een (voor)koopovereenkomst voor afname van de gronden ná een succesvol doorlopen inrichtingsproces, tegen dan nader te bepalen voorwaarden. Natuurmonumenten heeft heel veel tijd nodig gehad voor de bestuurlijke besluitvorming. De overeenkomst zal begin 2023 ondertekend worden door de betrokken partijen.

In 2020 is het programma voor de restantopgave NNN en Groene Verbindingen van start gegaan (opgave Natuurnetwerk Zuid-Holland NN- ZH).  Dit betreft een opgave van 900 ha verdeeld over 67 projecten welke uiterlijk in 2027 geborgd moeten zijn. In 2021 is hiervoor een aangepast Handelingskader NNN door Provinciale en Gedeputeerde Staten vastgesteld. In dit handelingskader is onder andere aangegeven dat ruilgronden gekocht kunnen worden en dat ná een poging tot vrijwillige verwerving, indien noodzakelijk, overgegaan kan worden tot onteigening voor (deel) gebieden zodat volledige schadeloosstelling kan worden geboden. Hierover dient dan wel op basis van een ruimtelijk plan een besluit te worden genomen. In 2022 is dit nog niet aan de orde geweest. Daarnaast is het gehele grondinstrumentarium beschikbaar dus ook zelfrealisatie. In 2022 zijn nog geen gronden verworven voor dit programma maar zijn wel diverse onderhandelingen gestart en is een grondstrategie voor een deelgebied opgesteld.
In het kader van de NNN hebben er 28 aankooptransacties plaatsgevonden. Het ging hierbij om circa € 4 mln aan aankopen en om circa € 1 mln aan verkopen.
 
Programma versterking boerenlandvogels
In 2022 is de kavelruil Zuidpolder van Delfgauw geëffectueerd waardoor er een aaneengesloten weidevogelgebied is ontstaan van circa 123 ha. Dit is inclusief het bestaande natuurgebied De Groene Keijzer, de eendenkooi en de natuurplas. De provincie is voornemens om dit weidevogelgebied aan te wijzen als onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland. In 2023 vinden de inrichtingswerkzaamheden plaats om het weidevogelgebied optimaal te laten functioneren. Op dit moment vinden er gesprekken plaats over een afrondingsaankoop waardoor het weidevogelgebied met circa 3 ha vergroot kan worden.
De provincie heeft eind 2021 een kavelruil in de Zoetermeerse Meerpolder gerealiseerd. De provincie heeft begin 2022, 2 percelen grond verkocht die niet noodzakelijk waren voor het weidevogelgebied.
In Rijnsaterwoude heeft de provincie 3 percelen ter grootte van circa 3 ha in eigendom die ingezet gaan worden als compensatiegrond voor de realisatie van de ongelijkvloerse kruising Burgemeester Smeetsweg te Zoeterwoude voor de weidevogeldoelstelling.
 
Recreatiegebieden in provinciaal eigendom
In de startnotitie Sport en Recreatie (2020) is de eerder gemaakte keuze om recreatiegebieden in provinciaal eigendom over te dragen, bijgesteld. Er geldt niet langer een overdrachtstaakstelling voor de resterende provinciale recreatiegebieden. In plaats daarvan wordt er maatwerk per gebied geleverd. Dit betekent dat in ieder geval de gebieden worden overgedragen waarover bestuurlijke afspraken zijn gemaakt. In lijn hiermee zijn in het verleden diverse gebieden overgedragen. In 2022 is de overdracht van de Louisa- en Cannemanspolder naar de gemeente Dordrecht afgerond. Daarmee is de overdracht van alle gebieden waarover bestuurlijke afspraken waren gemaakt voltooid.

Voor Bentwoud en Vlietland zijn er geen voornemens tot overdracht. Voor Bos Rhoon en Valkenburgse Meer-zuid wordt nog gekeken naar het optimale eindbeheer en de wijze waarop het eigendom dit kan ondersteunen. Voor alle vier deze gebieden geldt dat het beheer door Staatsbosbeheer wordt uitgevoerd, op basis van een samenwerkingsovereenkomst.  
Voor Vlietland is de erfpacht geregeld met het Recreatiecentrum Vlietland B.V. (RCV) en zijn na toestemming van de provincie, gronden in het verleden door RCV in ondererfpacht uitgegeven.

Project Mainport Rotterdam/Buijtenland van Rhoon
Vanwege de realisatie van de Tweede Maasvlakte heeft het Project Mainport Rotterdam (PMR) de doelstelling om het leefklimaat rond Rotterdam te versterken door de realisatie van 750 ha groene recreatie- en natuurgebieden. In dat kader is de provincie verantwoordelijk voor het project Buijtenland van Rhoon, als onderdeel van het PMR, dat in zijn geheel een Rijksopgave is. Het project Buijtenland van Rhoon beslaat in totaal een oppervlakte circa 600 ha (bruto). Conform besluitvorming van Provinciale en Gedeputeerde Staten eind 2016 is ingezet op de oprichting van een gebiedscoöperatie en het vertalen van de doelstellingen voor het gebied in een streefbeeld. In 2018 is het streefbeeld opgeleverd en is eveneens de Gebiedscoöperatie Buijtenland van Rhoon met daarin agrarische ondernemers en natuur- en recreatiepartijen opgericht. In november 2018 heeft de provincie met de gebiedscoöperatie een samenwerkingsovereenkomst gesloten over de realisatie van het streefbeeld met een looptijd van 12 jaar. De provincie faciliteert dit proces en stelt onder andere financiële middelen (waaronder gronden) ter beschikking op basis van de jaar- en meerjarenplannen van de gebiedscoöperatie. De gebiedscoöperatie is aan zet om de maatregelen uit het streefbeeld voor 2027 te realiseren. Een groot deel van de(agrarische) ondernemers in het plangebied hebben hun bedrijfslocatie en bijbehorende gronden verkocht aan de provincie. Daartoe hebben onderhandelingen plaatsgevonden met de provincie over de aankoop en sloop van oude bebouwing op basis van volledige schadeloosstelling. Datzelfde geldt voor diverse grondeigenaren/beleggers en de gebruikers hiervan. Inmiddels is er overeenstemming bereikt over de aankoop van circa 411 ha. De verworven grond komt na beëindiging van het (voortgezet) gebruik beschikbaar voor de realisatie van het streefbeeld. In 2022 heeft de provincie ruim 237 ha ter beschikking gesteld aan de gebiedscoöperatie voor de realisatie van (maatregelen uit) het streefbeeld. In totaal is in 2022 voor ruim € 11,7 mln aan grond gekocht.

Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG), stikstofopgave en de provinciale grondbank ZH-PLG
In 2022 is, in het verlengde van het Nationaal Programma Landelijk Gebied, de startnotitie voor het ZH-PLG door GS vastgesteld en aan PS gezonden.
In samenhang met de startnotitie ZH-PLG is ook ingestemd van een provinciale grondbank ZH-PLG. De spelregels zijn gepubliceerd in het provinciaal blad en ook is PS geïnformeerd.
Doel is om een strategische grondvoorraad op te bouwen die ingezet kan worden in de gebiedsprocessen voor extensivering, ruil of doelrealisatie. De financiering vindt plaats uit beschikbare ZH-PLG middelen of middelen die direct daaraan verbonden zijn zoals Klimaatimpuls gelden.
In 2022 zijn 2 aankopen verricht (in totaal 70 ha) waarbij de grond is toegevoegd aan de provinciale grondbank.

In het kader van de aanpak stikstofproblematiek heeft het Rijk op 3 november 2020 een gerichte opkoopregeling opengesteld (MGA-1) en aankoopbudget voor de provincies beschikbaar gesteld. De provincie Zuid-Holland voert  deze regeling uit. De regeling is per 1 december 2022 gesloten. Er kwamen op basis van de drempelwaarde van 2 mol/ha/jaar op een N2000 gebied 9 bedrijven in Zuid-Holland in aanmerking. Deze bedrijven zijn in 2021 en 2022 gericht benaderd. Deelname aan de regeling is op vrijwillige basis. Bij de sluiting heeft geen enkel bedrijf interesse getoond in de regeling.

In 2022 is door het Rijk gestart met een aanpak Piekbelasters en met daarbij een instrumentenpakket. Begin 2023 moet duidelijk worden hoe de aanpak en regelingen eruit komen te zien.
Gedacht wordt aan openstelling van een Landelijke beëindigingsregeling (Lbv) en een Lbv-Plus. Thans wordt ook overwogen om een nieuwe regeling (MGA-2) open te stellen.

Overzicht lopende onteigeningsprocedures